Β. Η Τρεμετουσιά (Τριμυθούντα)
«Ο ποιμένας Σπυρίδωνας, τόση οσιότητα είχε, ώστε κρίθηκε άξιος να γίνει και ποιμένας ανθρώπων. Ο Σπυρίδων ορίστηκε να είναι επίσκοπος σε μία από τις πόλεις της Κύπρου με το όνομα Τριμιθούς. Αυτά τα πληροφορήθηκα και προφορικά από πολλούς Κυπρίους και τα συνάντησα στο σύνταγμα κάποιου πρεσβυτέρου Ρουφίνου, το οποίο είναι γραμμένο στα λατινικά…»
(J.P. Migne, Patrologiae Cursus Completus, Series Graeca, Paris 1857-1906, 67.104)
Φορητή εικόνα του Αγίου Σπυρίδωνος Επισκόπου Τριμυθούντος του Θαυματουργού
από την ιερά μονή του στην Τρεμετουσιά (ageliaforos.com)
Η Τρεμετουσιά είναι μεικτό χωριό της επαρχίας Λάρνακας, περί τα 23 χιλιόμετρα βόρεια της πόλης της Λάρνακας. Βρίσκεται στην κατεχόμενη από το 1974 από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής περιοχή της Κύπρου. Είναι κτισμένη σε μέσο υψόμετρο 100 μέτρων, με τα βόρειά της σύνορα ν’ αποτελούν μέρος των διοικητικών ορίων των επαρχιών Λευκωσίας – Λάρνακας. Από μορφολογικής απόψεως, το νότιο τμήμα του χωριού χαρακτηρίζεται από λοφώδη τοπογραφία και το υψόμετρο περί τα 3 χλμ. νότια του οικισμού φθάνει τα 240 μέτρα (κορφή Ελιάς). Αντίθετα, το βόρειο τμήμα του χωριού, με μόνη εξαίρεση έναν μεμονωμένο λόφο ύψους 157 μ., στα βόρειά του, στην τοποθεσία Αλουπότρυπες, είναι καμπίσιο με μια πολύ μικρή κλίση από τα βόρεια προς τον οικισμό.
Λεπτομέρεια χάρτη της Επαρχίας Λάρνακας (polignosi.com)
Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκάρων (κρητίδες, μάργες και κερατόλιθοι), οι αποθέσεις του σχηματισμού Πάχνας (εναλλασσόμενες στρώσεις κρητίδων, μαργών και ψαμμιτών), οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκωσίας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες, κροκάλες και ψαμμιτικές μάργες) και οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ασβεστούχα εδάφη, ξερορεντζίνες και προσχωσιγενή εδάφη.
Στην περιοχή της Τρεμετουσιάς καλλιεργούνταν, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, σιτηρά και νομευτικά φυτά. Αρκετά ανεπτυγμένη, πριν από την τουρκική εισβολή, ήταν και η κτηνοτροφία του χωριού. Το 1973 εκτρέφονταν 1.124 πρόβατα, 400 κατσίκες, 545 αγελάδες και 6.630 πουλερικά. Από συγκοινωνιακής απόψεως, η Τρεμετουσιά συνδέεται στα βορειοανατολικά με το χωριό Άρσος (περί τα 2 χλμ.) και στα νοτιοδυτικά με το χωριό Μελούσεια (περί τα 2 χλμ.). Συνδέεται επίσης με σκυρόστρωτους δρόμους στα βόρεια με το χωριό Άσσια (περί τα 9 χλμ.) και στα βορειοδυτικά με το χωριό Αγυιά (περί τα 5 χλμ.). Το χωριό γνώρισε συνεχή πληθυσμιακή αύξηση από το 1881 μέχρι το 1973. Βρίσκεται στον ίδιο χώρο, όπου άκμασε κατά τους πρώτους μετά Χριστόν αιώνες η πόλη Τρεμιθούς, έδρα μιας από τις πρώτες επισκοπές της Κύπρου. Σημαντικός επίσκοπος της Τρεμιθούντος (ή και Τριμιθούντος) υπήρξε ένας από τους πιο σπουδαίους αγίους της Κύπρου, ο άγιος Σπυρίδων. Στο χωριό υπάρχει μοναστήρι αφιερωμένο στον άγιο Σπυρίδωνα.
Η ιερά μονή Αγίου Σπυρίδωνος Τρεμετουσιάς Επαρχίας Λάρνακας (oc.csp.com.cy)
Το χωριό φέρει σήμερα, παραλλαγμένη, την αρχαία ονομασία της Τρεμιθούντος, απ’ όπου «Τρεμεθουσία» αργότερα και τελικά, «Τρεμετουσιά». Σχετικά ο ντε Μας Λατρί αναφέρει το χωριό ως Trimithussia (= Τριμιθουσία), αλλά και Trimithussa (= Τριμιθούσα) και Tremithosse καθώς και La Tremetossie, γράφοντας ότι κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας ανήκε στα βασιλικά κτήματα. Ο ίδιος σημειώνει όμως ότι το χωριό υπήρξε και φέουδο της οικογένειας Babin, προς την οποία φαίνεται ότι είχε παραχωρηθεί από κάποιον βασιλιά του νησιού, άγνωστο όμως πότε ακριβώς. Η Τρεμετουσιά βρίσκεται σημειωμένη και σε παλαιούς χάρτες με την ονομασία Trimitusa (Τριμιθούσα). Την ονομασία της αρχαίας Τρεμιθούντος ετυμολογεί ήδη από την Αρχαιότητα ορθά ο Στέφανος Βυζάντιος, που γράφει ότι προήλθε από το φυτό «τρεμιθκιά» που αφθονούσε στην περιοχή: «ἀπό τῶν περί τόν τόπον πεφυκυιῶν τερεβίνθων, ἅς Κύπριοι τρεμίθους καλοῦσιν …».
Στην Τρεμετουσιά αναφέρεται ότι είχε διεξαχθεί η αποφασιστική μάχη μεταξύ των δυνάμεων του βασιλιά της Αγγλίας Ριχάρδου Λεοντόκαρδου κι εκείνων του τυράννου της Κύπρου Ισαακίου Κομνηνού, το 1191. Φαίνεται, συνεπώς, ότι ο οικισμός υφίστατο και πριν από την περίοδο της Φραγκοκρατίας, κατά τα Βυζαντινά χρόνια. Είναι πολύ πιθανό ότι η κατοίκηση στην περιοχή υπήρξε συνεχής από την Αρχαιότητα και ότι δεν είχε εγκαταλειφθεί η αρχαία Τρεμιθούς για να επανιδρυθεί αργότερα η Τρεμετουσιά, όπως μερικοί παλαιότεροι μελετητές αφήνουν να νοηθεί. Ο Νέαρχος Κληρίδης, για παράδειγμα, υποστηρίζει ότι η πολιτεία είχε καταστραφεί ολοσχερώς από τον Ριχάρδο τον Λεοντόκαρδο το 1191 και ότι ο νεότερος οικισμός ιδρύθηκε τον 15ο αιώνα γύρω από το μοναστήρι του Αγίου Σπυρίδωνος. Αυτό όμως δεν ευσταθεί, αφού μαρτυρείται ότι στο μεσοδιάστημα των πιο πάνω χρονολογιών ο οικισμός υφίστατο και μάλιστα ως αρκετά σημαντικό φέουδο. Ο ντε Μας Λατρί υποστηρίζει ότι αναφορές για καταστροφή της πόλης από τον Ριχάρδο οφείλοντο μάλλον σε παρεξήγηση, επειδή πολλά αρχαία ερείπια στην περιοχή είχαν εκληφθεί ως ερείπια εξ αιτίας της συγκρούσεως του 1191.
Κτητορική επιγραφή από το επιδαπέδιο ψηφιδωτό της βασιλικής του Αγίου
του Σπυρίδωνος στην Τρεμετουσιά (Τριμυθούντα), η οποία αναφέρεται
στον άγιο Σπυρίδωνα (α’ μισό 5ου αι.)
Ο οικισμός αναφέρεται επίσης από τον μεσαιωνικό χρονογράφο Λεόντιο Μαχαιρά, ως επισκοπική έδρα του αγίου Σπυρίδωνος. Σαφέστερη αναφορά κάνει ο άλλος μεσαιωνικός χρονογράφος Γεώργιος Βουστρώνιος, που γράφει για κάποιον ονόματι «Καλόγηρον», «ὁ ποῖος ἦτον πάροικος ἀπό τήν Τριμυθουσίαν …» (Διήγησις… έκδ. «Φιλόκυπρος», 1989, παρ. 25). Ως βασιλικό κτήμα κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας και ως κρατική περιουσία κατά την ακολουθήσασα περίοδο της Βενετοκρατίας, το χωριό θα πρέπει να είχε κατασχεθεί από τους Τούρκους μετά την κατάληψη της Κύπρου το 1570-71. Έτσι, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, έγινε μεικτός οικισμός, με την εγκατάσταση σε αυτόν Τούρκων αξιωματούχων. Κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια και αργότερα, στην περιοχή της Τρεμετουσιάς εκαλλιεργείτο και το βαμβάκι, ενώ παραγόταν και άφθονο μετάξι. Στο χωριό υπάρχει και μουσουλμανικό τέμενος, με την ονομασία τέμενος Χατζή Μουσταφά Αγά.
Οι Ελληνοκύπριοι κάτοικοι του χωριού προσφυγοποιήθηκαν μετά την τουρκική εισβολή του 1974, στη δε συνέχεια κατοίκησαν και άλλοι Τουρκοκύπριοι στο χωριό, όπως και έποικοι από την Τουρκία. Οι Τούρκοι, στην προσπάθειά τους να εξαφανίσουν κάθε τι το ελληνικό από τις κατεχόμενες περιοχές της Κύπρου, άλλαξαν και την ελληνική ονομασία του χωριού, ονομάζοντάς το Erdemli, που μπορεί να ερμηνευθεί ως «ενάρετο».
Ο Άγιος Σπυρίδωνας από την Άσσια στην Τριμυθούντα και στην Κέρκυρα (in.gr)
Σύντομο ιστορικό της Ιεράς Μονής του Αγίου Σπυρίδωνος Τρεμετουσιάς
Στις 12 Δεκεμβρίου εκάστου έτους εορτάζει ο Άγιος Σπυρίδων ο Θαυματουργός, Επίσκοπος Τριμυθούντος Κύπρου, ο οποίος εκοιμήθη το 348 μ.Χ. Με αφορμή την εορτή του Αγίου, παραθέτουμε λίγα στοιχεία για την Ιερά Μονή του Αγίου Σπυρίδωνος, που βρίσκεται στην Τρεμετουσιά, η οποία, όπως είδαμε, παλαιότερα ονομαζόταν «Τριμυθούντα».
Λίγο μετά την κοίμηση του Αγίου Σπυρίδωνος ανεγέρθηκε ναός προς τιμήν του, στη πόλη Τριμυθούντα, όπου έζησε και ποίμανε τον λαό του Θεού για πολλά χρόνια. Με την πάροδο του χρόνου, δημιουργήθηκε μοναστική κοινότητα γύρω από την εκκλησία, αλλά δυστυχώς η πρώτη ιστορία του Μοναστηριού είναι άγνωστη. Ο περιηγητής μοναχός Βασίλειος Μπάρσκι, που την επισκέφθηκε το 1735, άφησε μία ενδιαφέρουσα περιγραφή της. Κάνει λόγο για «ωραία λιθόκτιστη εκκλησία, όχι μικρή, (ότι) διορίσθηκαν ηγούμενος και ιερομόναχος και άρχισαν να μαζεύουν μοναχούς και έτσι δημιουργήθηκε το Μοναστήρι». Το μοναστικό συγκρότημα αποτελείτο από πέντε δωμάτια στη μια πλευρά και τρία στην άλλη. Η πρώτη προς στα νότια ήταν η κυρίως Μονή, ενώ η δεύτερη προς τα βόρεια χρησίμευε ως στάβλος και αχυρώνας.
Ο σημερινός ναός, ανακαινισμένος το 1729, είναι κτισμένος στα ερείπια της παλαιοχριστιανικής βασιλικής του πρώτου μισού του 5ου αιώνα, στο ψηφιδωτό δάπεδο της οποίας αναγράφεται το όνομα του ψηφοθέτη Καρτερίου. Το τέμπλο είναι έργο του 17ου αιώνα και τα βημόθυρα του 1634 φέρουν την υπογραφή του ιερογράφου Παύλου. Στη δεξιά πλευρά του ναού, δίπλα στο ιερό βήμα, βρίσκεται η σαρκοφάγος, όπου αναπαυόταν το άφθαρτο λείψανο του Αγίου Σπυρίδωνος, επί περίπου τρεις αιώνες. Τον 7ο αιώνα μ.Χ., το τίμιο λείψανο του Αγίου μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη και από εκεί, περί το έτος 1456, στην Κέρκυρα, της οποίας τιμάται ως προστάτης και πολιούχος.
Η λάρνακα του Αγίου Σπυρίδωνος στον ιερό ναό του στην Τρεμετουσιά (orthodoxianewsagency.gr)
Το Μοναστήρι λειτουργούσε και ως «Κέντρο Συντήρησης Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Τέχνης» για εικόνες και χειρόγραφα, υπό τον μακαριστό Ηγούμενό του Αρχιμανδρίτη Διονύσιο Παπαχριστοφόρου, μετέπειτα ηγούμενο της Ι.Μ. Παναγίας Χρυσορροϊατίσσης. Μετά την τούρκικη εισβολή εξαφανίστηκαν περισσότερες από 150 βυζαντινές εκκλησιαστικές εικόνες και ανεκτίμητης αξίας χειρόγραφα. Πριν την εισβολή, χιλιάδες προσκυνητές πήγαιναν κάθε χρόνο, κατά την ημέρα της εορτής του Αγίου στις 12 Δεκεμβρίου, στο Μοναστήρι του, όπου γινόταν μεγάλη πανήγυρις. Σήμερα, η Ιερά Μονή του Αγίου Σπυρίδωνα στην κατεχόμενη Τρεμετουσιά έχει -δυστυχώς- μετατραπεί σε στρατώνα του τουρκικού στρατού και γι’ αυτό τον λόγο δεν υπάρχουν οποιεσδήποτε πληροφορίες για την κατάστασή της, αφού είναι αυστηρώς απαγορευμένη στρατιωτική περιοχή και καλύπτεται από το στρατιωτικό απόρρητο.
Παλαιά πανηγύρια στον Άγιο Σπυρίδωνα Τρεμετουσιάς πριν το 1974, όταν Ηγούμενος της Μονής ήταν ο μακαριστός αρχιμ. Διονύσιος. Η φωτογραφία στα δεξιά είναι του Erdal Eryene, από το πανηγύρι του έτους 1953 (ageliaforos.com, fb)
«Αιχμάλωτες» εικόνες στο κάστρο της Κερύνειας
Η επίσκεψη της Δικοινοτικής Τεχνικής Επιτροπής για την Πολιτιστική Κληρονομιά, το 2018, στο δωμάτιο όπου βρίσκονται περίπου 2.000 εικόνες από την ιερά μονή Αποστόλου Ανδρέα στην Καρπασία, την ιερά μονή Αγίου Σπυρίδωνος Τρεμετουσιάς καθώς και από άλλους ναούς και μονές στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου, είχε χαρακτήρα καθαρά διαπιστωτικό και δεν κράτησε πάνω από 25 λεπτά. Το δωμάτιο βρίσκεται στη δυτική πλευρά του κάστρου. Τα μέλη της Επιτροπής συνόδευαν ο διευθυντής του Τμήματος Αρχαιοτήτων της ούτω καλουμένης «ΤΔΒΚ» Φουάτ Αζιμλί, ο προκάτοχος του, Τουντζέρ Χουσεΐν Μπαγισκάν και μία ακόμη αρχαιολόγος.
Οι εικόνες και τμήματα από εικονοστάσια είναι τοποθετημένα σε ξύλινα ράφια. Όλα είναι καταγεγραμμένα σε δελτία, αλλά δεν αναφέρεται ο ναός προέλευσής τους. Οι εικόνες στην πλειοψηφία τους είναι του 19ου και του 20ού αιώνα, ενώ υπάρχουν και κάποιες του 17ου και του 18ου αιώνα. Εκκλησιαστικά σκεύη δεν βρέθηκαν στο χώρο. Πιθανόν άλλες εικόνες να υπάρχουν σε άλλα δωμάτια του Κάστρου, στον Αρχάγγελο της Κερύνειας, στα κελιά του Αποστόλου Βαρνάβα και του Αγίου Μάμαντος της Μόρφου, στον Άγιο Ιωάννη στην περίκλειστη περιοχή της Αμμοχώστου, ίσως και αλλού.. Η γενική εικόνα που αποκόμισαν τα μέλη της Επιτροπής είναι ότι η κατάσταση των εικόνων είναι καλή. Ωστόσο, υπάρχει έλλειψη κλιματισμού. Ο επικεφαλής της ελληνοκυπριακής ομάδας στην Επιτροπή, Τάκης Χατζηδημητρίου, δήλωσε ότι η αξιολόγηση της επίσκεψης στο κάστρο της Κερύνειας θα γινόταν σε σχετική επόμενη τότε συνεδρίαση.
Το Κάστρο της Κερύνειας σε φωτογραφία του National Geographic του 1928 (travelstyle.gr)
Η Δικοινοτική Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά επισκέφθηκε το κάστρο της Κερύνειας το 2018, μετά από σχετικό δημοσίευμα της τουρκοκυπριακής εφημερίδας Havadis. Ωστόσο, το θέμα είχε αναδείξει πρώτος ο «Φιλελεύθερος», ήδη από το 2013, με δύο άρθρα των βυζαντινολόγων Χριστόδουλου Χατζηχριστοδούλου και Ανδρέα Φούλια, τα οποία συνοδεύονταν από φωτογραφίες που πρώτη φορά έβλεπαν το φως της δημοσιότητας.
Το πρώτο άρθρο (15/11/2013) είχε τίτλο «Αναζητώντας 145 εικόνες που βρίσκονταν στην μονή του Αγίου Σπυρίδωνα στην κατεχόμενη Τρεμετουσιά και ήταν πολύ μεγάλης αξίας». Στο άρθρο μεταξύ άλλων σημειωνόταν: «Το άγνωστο και σημαντικό από κάθε άποψη φωτογραφικό υλικό, το οποίο δημοσιεύουμε σήμερα, ρίχνει φως για πρώτη φορά στην μετά το 1974 κατάσταση της περίφημης μονής του Αγίου Σπυρίδωνος στην Τρεμετουσιά (αρχαία Τριμυθούντα), αλλά κυρίως των κειμηλίων που υπήρχαν για συντήρηση εκεί, αφού η μονή αποτελούσε Κέντρο Συντήρησης Εικόνων και Χειρογράφων υπό τη διεύθυνση του Πανοσιολογιοτάτου Αρχιμανδρίτη Διονυσίου (τώρα καθηγουμένου της Ιεράς Μονής Παναγίας Χρυσορογιατίσσης στην Πάφο)».
Στο άλλο άρθρο (24/11/2013), με τίτλο: «Στα ίχνη της εικόνας του Αποστόλου Ανδρέα», οι δύο βυζαντινολόγοι έγραφαν ότι υπάρχουν «συγκλονιστικά ντοκουμέντα για τα ιερά κειμήλια των Καρπασιτών, όπως αποτυπώθηκαν σε έγγραφο του κατοχικού καθεστώτος». Οι βυζαντινολόγοι Χατζηχριστοδούλου και Φούλιας τεκμηρίωναν τα όσα έγραφαν το 2013 με αδημοσίευτο φωτογραφικό υλικό, το οποίο είχε περιέλθει τότε στην κατοχή τους.
Επίχρυση εικόνα του Αγίου Αποστόλου Ανδρέα του 1886.
Από την ιερά μονή του στην κατεχόμενη Καρπασία στους αιχμάλωτους
θησαυρούς του Κάστρου της Κερύνειας (gr.euronews.com)
Τα δημοσιεύματα αυτά ρίχνουν, μεταξύ άλλων, φως σχετικά με το πού κατέληξαν οι θρησκευτικοί θησαυροί που υπήρχαν στην ιερά Μονή Αγίου Σπυρίδωνος, μετά το προδοτικό πραξικόπημα και την τούρκικη εισβολή. Όπως επισήμανε ο τ. Ηγούμενος της ιεράς Μονής Παναγίας Χρυσορρογιάτισσας Διονύσιος: «Κατά τη θητεία μου των σαράντα ετών σαν Ηγούμενος της Μονής Χρυσορρογιάτισσας ποτέ δεν ξέχασα και ούτε θα ξεχάσω το Μοναστήρι εκείνο. Πάντοτε το θυμούμαι και δεν το ξεχνώ ποτέ. Είναι αλήθεια ότι κατά την διάρκεια της θητείας μου πέρασαν από την Μονή όλοι οι Πρέσβεις της Ιταλίας, σα γνώστης της ιταλικής γλώσσας, των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, όλοι οι Πρέσβεις της Γαλλίας, του Βελγίου, πολλοί Γερουσιαστές, Ευρωβουλευτές, δημοσιογράφοι κ.ά. Σε όλους αυτούς κατά τη συνομιλία μας αναφερόμουν πάντοτε στο Κέντρο Συντήρησης Εικόνων και Χειρογράφων που λειτουργούσε στο Μοναστήρι του αγίου Σπυρίδωνα στην Τρεμετουσιά. Κανένας από αυτούς, δυστυχώς, δεν μου είπε ποτέ κάτι για το θέμα αυτό, παρ’ όλον που ακολούθησαν και άλλες επισκέψεις».
Σύμφωνα περαιτέρω με τον Ηγούμενο Διονύσιο, «ένας από τους τελευταίους επισκέπτες μου που πραγματικά έδειξε ενδιαφέρον για την εργασία μου στη Μονή εκείνη, ήταν ο Αμερικανός Δημοσιογράφος James Reston, που με επισκέφθηκε τυχαία στη Μονή, τον Μάιο του 2000. Ο πιο πάνω δημοσιογράφος, που βρισκόταν στην Κύπρο, προσκεκλημένος της τότε Κυβέρνησης της Κύπρου για θέματα αγροτουρισμού, περνώντας από την Μονή προς την Παναγιά είδε την πινακίδα που έγραφε “Μοναστήρι Χρυσορρογιάτισσας”. Η ονομασία, όπως μου είπε κατά την επιστροφή του προς Λευκωσία, του θύμισε το κρασί “Άγιος Ανδρόνικος”, που είχε πιεί σε εστιατόριο στη Λευκωσία, γι’ αυτό και στάθμευσε στη Μονή και με ζήτησε ονομαστικά. Εγώ τον δέχτηκα και καθίσαμε οι δύο μας για δύο περίπου ώρες στο Ηγουμενείο της Μονής. Πρώτη ερώτηση που μου υπέβαλε ήταν πώς άρχισα στην Μονή την κατασκευή του κρασιού. Εγώ απαντώντας του είπα ότι στη ζωή μου ήμουν και είμαι ανήσυχος. Γι’ αυτό κι ερχόμενος στη Μονή αυτή το 1978, είδα ότι οι προκάτοχοί μου ασχολούνταν με το κρασί, το οποίο και πωλούσαν στη Λευκωσία και την Πάφο, όπου είχαν και αντιπροσώπους. Κι όπως είπα με το κρασί ασχολήθηκα όταν ήλθα εδώ. Όμως, προτού έλθω εδώ ήμουν σε άλλο Μοναστήρι, που τώρα είναι κατεχόμενο. Μου είπε πού είναι, και του είπα στο χωριό Τρεμετουσιά, όπου εκεί ήμουν Διευθυντής Ειδικού Κέντρου Συντήρησης Εικόνων και Χειρογράφων. Στη Χρυσορρογιάτισσα, του είπα, ήλθα μετά την Τούρκικη εισβολή όταν διώχθηκα από τους Τούρκους. Τότε μου υπέβαλε την ερώτηση πού είναι η Μονή. Και μου εξέφρασε την επιθυμία του να την επισκεφθεί. Εγώ του είπα ότι απαγορεύεται η επίσκεψη κι εκείνος επέμενε. Μου ζήτησε γεωγραφικό χάρτη της Κύπρου. Έβγαλα τότε από το συρτάρι του γραφείο μου γεωγραφικό χάρτη και του τον έδειξα, αφού προηγουμένως του έδειξα το σημείο που βρισκόταν η Μονή. Μετά που είδε το σημείο στον χάρτη μου είπε ότι θα την επισκεφθεί».
Η Παναγία Ελεούσα Ριζοκαρπάσου και άλλες ιερές εικόνες στις αποθήκες του Κάστρου της Κερύνειας (gr.euronews.com)
Και συνεχίζει ο Ηγούμενος Διονύσιος: «Φεύγοντας από την Μονή, ο Αμερικανός δημοσιογράφος μετέβη, την άλλη μέρα κι όλας, στην Τρεμετουσιά, όπου προσπάθησε να μπει στην Μονή του Αγίου Σπυρίδωνα, πράγμα που ωστόσο του απαγορεύτηκε. Στη συνέχεια πήγε στο καφενείο του χωριού και συνομίλησε με τους θαμώνες. Τους ρώτησε για το μοναστήρι και του είπαν ότι γνώριζαν έναν μοναχό ήσυχο, που ασχολείτο με την ζωγραφική, όπως του είπαν. Τότε ένας από τους θαμώνες του είπε ότι πήγαινε στη Μονή και του έπαιρνε κρέας και άλλος ότι τον προμήθευε με γιαούρτι. Φεύγοντας, αφού περπάτησε έξω από τη Μονή, επέστρεψε στη Λευκωσία. Την επομένη επισκέφθηκε την Κερύνεια. Πήγε στο φρούριο, όπου ζήτησε να δει τον υπεύθυνο. Εκεί συνάντησε τον βοηθό Τμηματάρχου Τμήματος περιοχής Κερύνειας, Αϋχάν Μ. Οζάρ, ο οποίος ήταν εκείνος που είχε παραλάβει από την Μονή του Αγίου Σπυρίδωνα τις 145 εικόνες, από την «παλιά εκκλησία», όπως του είπε. Ο Αμερικανός δημοσιογράφος κατάφερε τελικά να εξασφαλίσει έναν κατάλογο με ασπρόμαυρες φωτογραφίες των 145 εικόνων της Μονής, με τις ονομασίες και τα μεγέθη τους. Ερχόμενος στις ελεύθερες περιοχές συναντήθηκε συγκεκριμένα με τον Αρχαιολόγο Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, που με την άδειά του, του έδωσα τον αριθμό του τηλεφώνου του. Ο κ. Σοφοκλέους με ενημέρωσε αμέσως και την επόμενη παρέλαβα όλους τους φακέλους. Από πλευράς δικής μου, αφού τα φωτοτύπησα όλα τα έγγραφα και τις φωτογραφίες, την επομένη κι’ όλας έδωσα όλα τα σχετικά στον τότε Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Χρυσόστομο Α’, ο οποίος αφού τα διάβασε πρόχειρα και είδε και τις φωτογραφίες και διάβασε την επιστολή μου, μου είπε: “Και τώρα εμείς τι πρέπει να κάνουμε;”. Εγώ δεν του απάντησα, γιατί όταν μπήκα στο γραφείο του, του είπα ότι αυτή τη μέρα ήλθα όχι για θέματα της Χρυσορρογιάτισσας, αλλά και για θέμα που αφορά την Μονή του Αγίου Σπυρίδωνα, στην Τρεμετουσιά. Ακούγοντας ο μακαρίτης για την Μονή του Αγίου Σπυρίδωνα, μας είπε ρωτώντας μας, πόσους μοναχούς έχει η Μονή. Εκ μέρους των παρευρισκομένων εκεί του απάντησε ο Άγγελος Λοϊζίδης λέγοντάς του ότι η Μονή είναι κατειλημμένη από τους Τούρκους. Μετά από αυτά μου είπε: ‘’Κι εμείς τώρα τι πρέπει να κάνουμε;”. Εγώ αφού τα παρέδωσα, αποχώρησα …».
† Αρχιμανδρίτης Διονύσιος Παπαχριστοφόρου (1938-2020)
«Τα ίδια έγγραφα και την ίδια επιστολή παρέδωσα την επομένη και στον κ. Τάκη Χατζηδημητρίου, Βουλευτή τότε του ΚΙΣΟΣ, που εκπροσωπούσε τότε το Κράτος στα θέματα αυτά. Προσωπικά πιστεύω ότι αν η Εκκλησία και το Κράτος, μετά από αυτή την κίνηση του Αμερικανού δημοσιογράφου, ενεργοποιούνταν δυναμικά, τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι διαφορετικά. Γιατί ο υπάλληλος στο φρούριο της Κερύνειας είπε στον δημοσιογράφο ότι όταν δοθεί λύση στο Κυπριακό, οι εικόνες θα επιστραφούν. Στην επισήμανση του Αμερικανού δημοσιογράφου προς τον φύλακα των εικόνων ότι οι συνθήκες φύλαξής τους στο χώρο εκείνο δεν ήσαν οι ενδεδειγμένες, η απάντησή του ήταν ότι σε λίγες μέρες θα έμπαινε σύστημα κλιματισμού. Σαν ειδικός Συντηρητής εικόνων συμφώνησα με τον Αμερικανό δημοσιογράφο, λέγοντάς του ότι, αν συνεχιστούν οι ίδιες συνθήκες, που μου περιέγραψε, οι εικόνες, λόγω της υγρασίας της θάλασσας, θα καταστραφούν».
Ένα θαύμα του Αγίου Σπυρίδωνα
Τέλος, ο ηγούμενος Διονύσιος, με αφορμή την εορτή του Αγίου Σπυρίδωνος, ανέφερε και τα εξής: «Με αφορμή ότι στις 12 Δεκεμβρίου γιορτάζει ο Μεγάλος αυτός Άγιος της Ορθοδοξίας, ο Άγιος Σπυρίδωνας, καλό είναι να αναφερθώ κι εγώ στο μεγάλο πανηγύρι που γινόταν με την ευκαιρία της γιορτής του, στην Μονή. Κατά την διάρκεια της παρουσίας μου στη Μονή ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ήρθε στη Μονή δύο φορές για τη λειτουργία της γιορτής του. Κι εδώ αξίζει να παρατηρήσω ότι το μισό εκκλησίασμα στο ναό ήταν Τουρκοκύπριοι από την Τρεμετουσιά. Είναι αλήθεια ότι κουβεντιάζοντας με αυτούς όταν μιλούσαν για τον Άγιο, έλεγαν πάντοτε “ο Άγιός μας”. Αυτό που θυμάμαι επίσης και δεν το ξεχνώ, ήταν η μεγάλη κοσμοσυρροή στη γιορτή του. Στις 12 Δεκεμβρίου, μετά τη λήξη της Θείας Λειτουργίας, γινόταν η Λιτανεία του Αγίου εκτός του ναού που μετά τις ανασκαφές και την ανακάλυψη στο πάτωμα ψηφιδωτών με επιγραφή αφιερωμένη στον Άγιο, βγαίνοντας από το ναό θα έπρεπε να ανεβούμε πέντε σκαλοπάτια. Στις 12 Δεκεμβρίου 1973 ανεβαίνοντας αντικρύσαμε απέναντί μας μια λαοθάλασσα, που έκαμε εντύπωση στον μακαριστό Αρχιεπίσκοπο, λέγοντας τη φράση: “Μωρέ μπράβο τι κόσμος είν’ αυτός!”».
«Τελειώνοντας, πιστεύω ότι θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθώ και σε ένα θαύμα του Αγίου, που εσυνέβη σε Τουρκοκύπριο από την Τρεμετουσιά. Ήταν Ιούλιος και έβοσκε τα πρόβατά του στη βουνοκορφή της Τρεμετουσιάς – Τρούλλων. Για μια στιγμή είδε μια έχιδνα δηλητηριώδη να του επιτίθεται. Φοβούμενος άρχισε να τρέχει, οπόταν επικαλέσθηκε τη βοήθεια του Αγίου, λέγοντας: “Άγιε Σπυρίδωνα, σώσε με”. Τότε η έχιδνα άλλαξε πορεία. Στη συνέχεια μάζεψε τα πρόβατά του και ήλθε στο χωριό, όπου πήγε στο καφενείο το ελληνικό και διηγήθηκε την περιπέτειά του και τους ρώτησε τι δώρο να έκαμνε στον Άγιο που τον έσωσε. Οι χωριανοί του είπαν έναν σταυρό, που τον αγόρασε από τη Λευκωσία και τον έφερε σ’ εμένα προσωπικά, λέγοντάς μου και την περιπέτειά του».
Σχετικά κείμενα:
Μελισσούλες 